Oddziaływanie zanieczyszczeń powietrza pochodzenia komunikacyjnego na parametry sprawności wentylacyjnej mieszkańców Warszawy

Artur Jerzy Badyda

Zeszyt 65

Ostatnie dekady przyniosły niezwykle dynamiczny wzrost roli transportu w każdej niemal dziedzinie życia społecznego i gospodarczego. Szczególnie znaczące zadania ma w tym zakresie transport drogowy, który w skali Unii Europejskiej, na tle wszystkich innych rodzajów transportu, ma obecnie 46% udział w przewozach towarowych i 74% udział w przewozach pasażerskich. Obok niezaprzeczalnie pozytywnej roli, jaką transport odegrał i odgrywa w generowaniu i wspieraniu rozwoju gospodarczego świata, nie można pomijać faktu, że jest on również źródłem szeregu problemów i uciążliwości, tak dla środowiska przyrodniczego, jak i społeczeństwa.
Do najważniejszych zagrożeń wynikających z działalności transportu drogowego należy emisja zanieczyszczeń powietrza (w tym w szczególności tlenków azotu, zanieczyszczeń pyłowych, czy lotnych związków organicznych, jak również gazów cieplarnianych) oraz emisja hałasu. W wielu dużych ośrodkach miejskich transport drogowy jest znaczącym, a niekiedy wręcz dominującym źródłem emisji zanieczyszczeń, co stanowi ważną przyczynę niskiej jakości powietrza w miastach. Jest to zatem problem szczególnie istotny, zwłaszcza wziąwszy pod uwagę stale rosnącą liczbę mieszkańców miast i wzrastający wskaźnik motoryzacji, który w Polsce przekracza już średnią dla Unii Europejskiej i wynosi 628 pojazdów na 1000 mieszkańców.
Problematyka znaczącej presji transportu drogowego na środowisko,zwłaszcza miejskie, jest jednym z ważnych elementów niniejszej pracy. Szczególny nacisk położony w niej jednak został na skutki oddziaływania tego transportu na zdrowie człowieka. Prezentując przegląd światowej litera-tury w tym zakresie skupiono się na oddziaływaniu zanieczyszczeń powietrza na układ oddechowy, sygnalizując jednakowoż inny ważny aspekt, jakim jest ich wpływ na układ sercowo-naczyniowy.
Kluczowym elementem pracy jest zaprezentowanie rezultatów kilkuletnich badań nad wpływem czynników uwarunkowanych miejscem zamieszkania na występowanie obturacji (zwężenia) oskrzeli, będącej ważnym symptomem nieuleczalnej przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP). Przedstawione zostały przede wszystkim wyniki badań czynnościowych oddychania osób zamieszkujących w bezpośrednim sąsiedztwie wybranych ciągów komunikacyjnych Warszawy, charakteryzujących się wysokim natężeniem ruchu pojazdów. Wykorzystując narzędzia statystyki matematycznej (w tym wybrane testy statystyczne,generalizowaną regresję liniową, czy modele regresji logistycznej) wyniki te porównano z rezultatami badań grupy kontrolnej, którą stanowili mieszkańcy wybranych obszarów Polski,charakteryzujących się małymi stężeniami zanieczyszczeń powietrza. Szczególna uwaga poświęcona została osobom niepalącym, a więc pozbawionym narażenia na kluczowy czynnik upośledzający prawidłową czynność oddychania.
Wśród mieszkańców miasta wykazano wyraźnie częstsze aniżeli w grupie kontrolnej występowanie ważnych objawów zaburzenia prawidłowego przepływu powietrza przez drogi oddechowe (duszności, kaszel z odkrztuszaniem, świszczący oddech), jak również statystycznie istotnie niższe odsetki wartości należnych najważniejszych parametrów spirometrycznych (FEV1, FEV1/FVC, czy FEF50). W grupie osób zamieszkujących w sąsiedztwie ruchliwych warszawskich ulic stwierdzono 4,1-krotnie więcej osób wykazujących cechy obturacji oskrzeli w odniesieniu do mieszkańców terenów wiejskich o generalnie niskich stężeniach zanieczyszczeń powietrza. Bardziej szczegółowa analiza wyników mieszkańców Warszawy wykazała,że najniższe wartości wskaźników spirometrycznych występują wśród osób zamieszkujących w sąsiedztwie tych ulic, przy których problemy transportowe okazują się być szczególnie silne, a tym samym cechują się one najwyższymi emisjami zanieczyszczeń powietrza. Odsetki osób z obturacją oskrzeli wahały się wśród mieszkańców miasta (w zależności od lokalizacji) w granicach od 5,1% do12,3%, co stanowiło wyraźnie wyższe wartości na tle grupy kontrolnej, w której wynosiły one 2,0% do 2,6%.
Na podstawie modeli generalizowanej regresji liniowej wykazano, że wśród najważniejszych czynników wpływających na zmienność kluczowych wskaźników spirometrycznych znajdują się: miejsce i okres zamieszkania, kondygnacja zamieszkania i przeważające położenie okien w mieszkaniu/domu w stosunku do najbliższej ruchliwej ulicy, czy też obecność innych aniżeli ruch drogo-wy źródeł emisji zanieczyszczeń w pobliżu miejsca zamieszkania, jak również fizyczna aktywność badanych osób. Potwierdziły to wyniki modelu regresji logistycznej, wskazujące, iż wśród osób niepalących ryzyko obturacji oskrzeli jest ponad 6-krotnie wyższe w grupie osób zamieszkujących w pobliżu ruchliwych ulic Warszawy w porównaniu z grupą kontrolną.
Uzyskane wyniki okazują się być zbieżne z rezultatami wcześniejszych prac, w których prezentowano analizę wyników podobnych badań. Dowodzą one, iż długotrwałe zamieszkiwanie w bezpośrednim sąsiedztwie miejskich ciągów komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu sprzyja wzrostowi odsetków osób wykazujących cechy przewlekłego upośledzenia funkcji układu oddechowego, obniżając sprawność oddychania i zwiększając ryzyko obturacji oskrzeli. Znaczący wpływ na zaobserwowany stan ma więc z pewnością intensywny ruch pojazdów i będące jego skutkiem wysokie emisje zanieczyszczeń, warunkujące niedostateczną jakość powietrza wmieście.